Dyrdymały z pożółkłego kajetu
Poniżej zamieszczamy artykuł Beaty Zalot o jednej z kustoszek Muzeum Jana Kasprowicza, pani Annie Kogutkowej, który ukazał się w "Tygodniku Podhalańskim" nr 6/2019.
Czy to prawda, że Przybyszewski był Cyganem, a Barbara Wachowicz nieślubnym dzieckiem Marii Kasprowiczowej?
Takie zaskakujące pytania słyszała czasem Anna Kogutkowa podczas swojej 14-letniej pracy w Muzeum Jana Kasprowicza na Harendzie. Co odpowiadała gościom - nie wiadomo, ale same pytania przetrwały w prowadzonym przez nią Dyrdymalionie Harendy.
W grubym brulionie zapisywała też zabawne historie, cytaty gości. "Posiadam wiadomość ze źródeł autorytatywnych, że Jan Kasprowicz napisał "Góralu, czy nie żal" - usłyszała od jednej z pań. "Czy Kostka Napierski to jest ten sam, który ofiarowywał Kasprowiczowi samowar?" "Dziwne muzeum, brak wrażeń" - pozostawił wpis jeden z młodych literatów. Ktoś inny sugerował, żeby wyciąć drzewa przed muzeum, bo zasłaniają budynek. "Popatrz, synku, na portrecie jest Adam Mickiewicz, wielki przyjaciel Kasprowicza" - podsłuchała kiedyś. Nie prostowała, żeby nie podważać ojcowskiego autorytetu.
"Co się patrzysz jak ciele na malowane wrota" - zwróciła kiedyś uwagę kobieta swojej córce, która patrzyła na malowane drzwi do kuchni w muzeum.
Innym razem pojawił się młody człowiek, który powiedział, że zbiera materiały na temat, jak powstaje piękno. "Byłem w kościele na Harendzie i znalazłem tam piękno, proszę o potwierdzenie tego pieczątką muzeum" - poprosił zaskoczonej pani kierownik.
"Dyrdymalion" bardzo wzbogacały cośrodowe zebrania Zarządu Stowarzyszenia Przyjaciół Twórczości Jana Kasprowicza, z którego nielogiczną nazwą pani Anna nie może pogodzić się do dziś (Jak się można przyjaźnić z twórczością? - pyta).
Podczas takich śród była herbatka z czymś mocniejszym, która dodawała uczestnikom zebrań weny, a dzięki temu rosła liczba zabawnych wierszyków, nierzadko dedykowanych pani Annie ("Poecina nasza Hania Kogucina..." czy "Witam naszą Annę, co zamieniła wieś na Hawanę" (to aluzja do jej wyjazdu na Kubę).
Anna Kogutkowa - mistrzyni mówionego słowa
Pracę na Harendzie zaczęła w 1976 r. Dwa lata po tragicznej śmierci syna. To miało być lekarstwo na jej ból, ciągle trwającą żałobę. - I było - zapewnia, siedząc przy herbatce i ciastkach własnej roboty, wśród pamiątek po tamtych czasach.
- Zaczęłam tam pracę kilka miesięcy po śmierci Niety, siostry pani Marusi Kasprowiczowej. Obydwie panie zdążyłam poznać wcześniej, podczas pierwszej wizyty na Harendzie, kiedy jeszcze mieszkałam w Kościelisku i pracowałam w bibliotece WDW. Poszłam wtedy na Harendę z koleżanką z pracy - Józią Stanek z Białego Dunajca - opowiada. - Wchodzimy do muzeum, nikogo tam nie ma, za kotarą słychać tylko potworną kłótnię kobiet, po rosyjsku. Pani Marusia zorientowała się, że ktoś jest, wyszła do nas, wykonała jakiś teatralny gest i zachęciła do oglądania albumu ze zdjęciami. Potem wróciła za kotarę i kontynuowała głośną kłótnię - wspomina. - Byłam wtedy przerażona, nie przypuszczałam, że kiedyś ten dom tak polubię - dodaje pani Anna, która najpierw pracowała w muzeum na Harendzie jako przewodnik, a potem kierownik.
Twierdzi, że to było idealne miejsce dla niej. Po traumie związanej ze śmiercią syna potrzebowała kontaktu z ludźmi. - Nie siedziałam za biurkiem, mogłam gościć ludzi, urządzać ten dom, oprowadzać i opowiadać o jego słynnych gospodarzach - mówi.
Pani Anna miała dar opowiadania, potrafiła ze słuchaczy nawet łzy wycisnąć. Każdemu opowiadała inaczej - inne były historie dla dorosłych, inne opowieści dla dzieci. Inaczej snuła opowieść profesorom czy literatom, inaczej robotnikom, którzy przyjechali do Zakopanego na wycieczkę zakładową.
Kiedyś odwiedziła ją grupa biskupów. - Słuchali z zainteresowaniem, a kiedy skończyłam, zapadła cisza. Aż jeden z biskupów odezwał się: "Pani mogłaby u nas rekolekcje prowadzić".
Innym razem przyszła wycieczka z chłopakami z poprawczaka. Pani Anna zaczęła im opowiadać o trudnym dzieciństwie i młodości Kasprowicza, o tym, jak często był głodny, jak nie miał w nikim oparcia. - Nagle zobaczyłam chłopaka pod piecem, jak płakał rzęsistymi łzami. Wychowawca powiedział mi potem: "To, że jeden z nich płakał, niech pani przyjmie za wielką zapłatę".
Muzeum zamknięte do odwołania
- Ja się tu po prostu spełniałam, tego właśnie potrzebowałam – podkreśla Anna Kogutkowa.
- To nie było tak jak dziś. Zajeżdżały pod budynek autokary, w każdym po 40 osób, za mostem czekały kolejne dwa autokary, jedna wycieczka czekała na schodach, cztery na werandzie. W wakacje czy ferie był prawdziwy najazd - wspomina.
Były też wizyty indywidualne, często bardzo ciekawych gości. Zapraszała ich do swojego pokoju, zawsze częstowała ciastkiem i herbatą, chciała, żeby czuli się jak w domu, a nie jak w muzeum. Czasem takie wizyty zamieniały się w dłużej trwające znajomości, czasem po takich wizytach pozostawały książki z dedykacjami autorów dla charyzmatycznej gospodyni. Na półce pani Anny są takie cenne egzemplarze z wpisami Jana Dobraczyńskiego, Jerzego Andrzejewskiego czy Wojciecha Żukrowskiego.
W pewnym momencie miała już dosyć tej pracy. W drzwiach zostawiła kartkę "Muzeum zamknięte do odwołania" i już nigdy się tam nie pojawiła. Nie pojawiła się w pracy, bo - jako gość - Anna Kogutkowa jest tam zawsze mile widziana, a dla innych ma zawsze w zanadrzu ciekawą i nieznaną harendziańską opowieść.
Zanim Zakopane ją uwiodło
Pod Tatry przyjechała tuż po wojnie z powodu gruźlicy. Ta sama choroba doskwierała jej świeżo poślubionemu mężowi - Józefowi Kogutkowi, który - podobnie jak jej ojciec - był wojskowym.
Czasy przedwojenne pani Anna wspomina z sentymentem. Urodziła się w wielkopolskim Pleszewie, jej ojciec był oficerem Wojska Polskiego, wykładowcą w Szkołach Podchorążych pod Lwowem w Rawie Ruskiej, w Inowrocławiu i Lublinie.
- To był dom szczęśliwy i zasobny. Moje życie było ciągłą wędrówką, razem z ojcem przenosiliśmy się ciągle w nowe miejsca. Dużo też z rodzicami podróżowałam. Zanim skończyłam 10 lat, byłam w Krynicy, Cetniewie, na Huculszczyźnie i w wielu innych miejscach, gdzie były oficerskie domy wypoczynkowe - wspomina. Bakcyl podróżniczy towarzyszył jej potem przez całe życie. Za kierownicą malucha zjeździła pół Europy. W bardziej egzotyczne kraje wyjeżdżała z Orbisem. Była nad Morzem Karaibskim, Zatoką Meksykańską, Morzem Chińskim i Japońskim.
Czas upodlenia i nędzy
Wybuch wojny zastał rodzinę w Lublinie. Już 6 września 1939 r. poległ ojciec Anny - kpt. Władysław Małecki. Dla wdowy i jej córki nastały trudne lata. Czas wojny i okupacji - to jak mówi dziś Anna - czas okrutny, czas upodlenia, nędzy i głodu. - Obie z matką byłyśmy wyrzucane z domów do coraz gorszych dzielnic i obskurnych bud. Przeżywałyśmy koszmar egzystencji na granicy chorób i śmierci - opowiada. To dla Anny czas kopania rowów fortyfikacyjnych dwa razy w tygodniu na obrzeżach Lublina. Nieustanna groźba wywózki do Niemiec. Ale i czas nauki w niemieckiej szkole zawodowej - Mal-und Zeichenschule, gdzie z przyjemnością zgłębiała tajniki malarstwa i rysunku.
- Gdy nas ładowano na ciężarówki, nie wiedziałyśmy do końca, gdzie nas zawiozą, czy do kopania rowów, czy do Majdanka, obozu hitlerowskiego na obrzeżach miasta - wspomina. Ciężka fizyczna praca była dla kilkunastoletniej, delikatnej dziewczyny ponad siły. Anna słabła, mdlała, w końcu dostała zapalenia opłucnej i zachorowała na gruźlicę. Po wyzwoleniu, już jesienią 1944 r. zaczęła naukę w polskiej szkole średniej pod pieczą - jak podkreśla - kadry świetnych przedwojennych pedagogów. Z powodu ciężkiego stanu zdrowia trafiła na 2 lata do Otwocka, a potem do Zakopanego, gdzie - jak wspomina - wszystkie sanatoria pękały w szwach, a cmentarz szybko się zapełniał. Aż do czasów pojawienia się streptomycyny, która wyleczyła tysiące ludzi.
Spartańskie szczęście na Strążyskiej
Przyjazd do Zakopanego był jednocześnie podróżą poślubną. Był rok 1951.
Młodzi zamieszkali w Kościelisku, u Gąsieniców Bukowych na Budzówce. Po roku przenieśli się do schroniska PTTK na Ornaku, gdzie mąż został kierownikiem. - Ale najwspanialsze miejsce na ziemi czekało na nas w Dolinie Strążyskiej, gdzie mąż zaczął pracę leśniczego. Mimo że warunki były spartańskie, leśniczówka była bardzo zaniedbana, to było I7 najszczęśliwszych lat. Tam urodzili się nasi synowie Marek i Jacek - podkreśla. Nie było wody, trzeba było po nią chodzić do źródełka przez całą Polanę Młyniska, pranie robiło się w potoku. - Dopiero, kiedy miał urodzić się pierwszy syn, mąż doprowadził do budynku wodę i zrobił łazienkę - opowiada.
- Gdy się nasi znajomi w Warszawie dowiedzieli, że mieszkamy w leśniczówce, każdy nas chciał odwiedzić. Goście to było nasze przekleństwo, musiałam ich prosić, żeby nam dali trochę wytchnąć - wspomina ze śmiechem.
Pani Anna zaczęła pracę w obserwatorium meteorologicznym. Robiła codziennie pomiary na pobliskiej stacji meteorologicznej, bardzo lubiła tę pracę. Jej szefem był legendarny "Pimek", czyli Józef Fedorowicz.
- Mój mąż był w klubie brydżowym, grał z Kornelem Makuszyńskim, który był świetnym brydżystą - wspomina kolejną znaną postać zakopiańską z tamtych czasów.
W 1965 r. zaczęli budowę własnego domu na Parcelach Urzędniczych, by po 5 latach się do niego wprowadzić. Niedługo cieszyli się szczęściem, w 1974 r. zginął tragicznie ich starszy syn. Z traumy wyciągnęła ją praca w muzeum na Harendzie. Przestała tam pracować, by poświęcić czas ciężko choremu mężowi, który odszedł na początku lat 90.
Zakopane nie jest już kulturalne
Pani Annie - podobnie jak jej mamie - pisana jest długowieczność. Mimo pięknego już wieku jest sprawna, pełna wigoru, jasności umysłu i poczucia humoru. Żywo interesuje się tym, co dzieje się w kraju, w mieście, które kiedyś wybrała. Nadal żywo zajmują ją sprawy kultury. Dużo czyta, ma swoje wyrobione na wszystko zdanie.
- To nie jest już moje Zakopane - mówi ze smutkiem. Politykę deweloperską w Zakopanem nazywa skandaliczną. - Na każdym skraweczku coś budują. Jak zobaczyłam na Pardałówce ten budynek z siedmioma piętrami - przeraziłam się - wyznaje. - Zakopane nie jest już kulturalne. Najważniejszym wydarzeniem jest spęd na jakiegoś Sławomira.
